Vergi Tarifeleri Nelerdir?

Türk vergi sisteminde vergi matrahları gelir, servet (miras,bağış vs.) ve harcamalar (tüketim) üzerinden alınmak üzere üç ana sınıfta değerlendirilir.

Gelir kalemine örnek olarak gelir ve kurumlar vergisi, servet kalemine örnek olarak veraset ve intikal vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, emlak vergisi; harcama kalemine ise KDV, ÖTV, ÖİV, BSMV, damga vergisi, gümrük vergisi gibi vergiler örnek verilebilir.

Vergi matrahlarını kimi zaman fiziki bir ölçü, miktar ya da teknik bir kriter belirler iken, kimi zaman da ekonomik ve parasal değer ihtiva eden kriterler belirler.

*Spesifik Vergiler: Verginin hesaplanmasında vergi oranının uygulanacağı matrahın sayı, adet, metre, metreküp, kilo, litre gibi fiziki ölçüler üzerinden belirlenmesidir. 1900’lü yıllarda Fransa’da görülen balkon büyüklüklerinin ya da kapı, pencere adetlerinin vergilendirilmesi veyahut ülkemizdeki motorlu taşıtlar vergisi, spesifik vergi matrahına örnek verilebilir.

*Advalorem Vergiler (Değer Esasına Dayalı Vergileme): Latince kökenli olan “değerine göre”, “kıymet esasına göre” gibi anlamlar ihtiva eden ve ad valorem kelimesinden türemiş olan vergileme türünde vergi matrahı bir mal ya da hizmetin ekonomik karşılığı ya da parasal ederi üzerinden vergilendiriliyorsa advalorem vergi matrahından söz edebiliriz. Gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi, emlak vergisi gibi vergiler advalorem vergiye örnek verilebilir.

Vergi tarifelerini en basit haliyle ödenmesi gereken vergilerin tespiti için vergi matrahlarına uygulanan ölçüler olarak açıklayabiliriz. Vergi tarifeleri temel olarak artan oranlı, düz oranlı (sabit) ve azalan oranlı tarife olarak bilinse de daha pek çok tarife uygulama alanı bulmaktadır.

**Sabit Oranlı Tarifeler (Mütenasip): Vergi matrahı artsa bile vergi oranı sabittir. Kurumlar vergisi örnek verilebilir.

**Artan Oranlı Tarifeler (Müterakki): Gelir arttıkça matraha uygulanan vergi oranı da artmaktadır. Bu görüş ilk kez ünlü Alman maliyeci Adolph Wagner tarafından savunulmuş olup gelir dağılımının adil olabilmesi için artan oranlı tarifenin uygulanması gerektiğini beyan etmiştir. Ülkemizde artan oranlı tarife türlerinden dilim usulü uygulanmaktadır. Mükellefin geliri arttıkça belli miktar sonrası matraha uygulanan oranın değiştiği usuldür. Ülkemizde gelir vergisi ile veraset ve intikal vergisine dilim usulü artan oranlı vergi tarifesi uygulanmaktadır. Konuyu bir örnek ile açıklayalım;

2018 yılı Ücret Gelirine Uygulanacak ‘Gelir Vergisi’ Tarifesi

Birinci Örnek

Gelirin I. Dilimi %15’den vergilendirilir ve ı. dilimi aşan kısmı ise II. gelir dilimine göre vergilendirilir.

İkinci Örnek

Gelirin 14.800 TL’lik kısmı %15 den, 34.000 TL’ye kadar olan kısmı %20’den ve 50.000 TL’ye kadar olan kısmı ise III. gelir diliminden vergilendirilir.

Sınıf usulü artan oranlı vergi tarifesinde ise mükellefin geliri arttıkça gelirin tamamının tabi olduğu vergi oranı değişmektedir. Vergilendirilecek matrah için her üst dilime geçişte o dilim için öngörülen vergi oranı tüm matraha uygulanır. Örnekle açıklayalım;

10.000 tl için %15 = 1.500 tl vergi ödenirken, 40.000 tl için %27=10.800 tl vergi ödenmiş olur.

**Gizli Artan Oranlı Tarife: Düz (sabit) bir tarife yapısından her gelir seviyesi için aynı tutarda indirim yapılması durumunda ortaya çıkan artan oranlılıktır.

Örnekle açıklayalım;

Başka bir ifade ile vergi matrahı artarken, vergi oranı sabit kalmakta ancak vergi/gelir oranı artmaktadır.

**Tek Elemanlı-Çok Elemanlı Artan Oranlı Vergi Tarifesi: Artan oranlılığın sadece vergi matrahındaki artışa bağlı olduğu tarifelere tek elemanlı artan oranlı vergi tarifesi denilirken, artan oranlılığın vergi matrahındaki artışın yanında başka kriterlere de bağlı olarak düzenlendiği tarifelere çok elemanlı artan oranlı vergi tarifesi denilmektedir. Ülkemizde gelir gergisi, tek elemanlı vergi tarifesine örnek gösterilebilirken, veraset ve intikal vergisi ise bağışlanan kişinin anne, baba, eş veya çocuklara göre farklı tarifeler uygulanmakta ve çok elemanlı artan oranlı vergi tarifesine örnek gösterilebilmektedir.

**Azalan Oranlı Tarifeler (Mütedenni): Vergi Matrahı arttıkça vergi oranının azaldığı tarifelerdir.

**Tersine Artan Oranlı Tarifeler: Uygulanan vergi tarifesi sabit oranlı olup harcama miktarının gelir içindeki payı ile ödenen verginin gelire oranı ile arasındaki ters yönlü ilişki diyebiliriz. Örnekle açıklayalım;

Katma değer vergisi, özel tüketim vergisi gibi dolaylı vergiler tersine artan tarifeye örnek gösterilebilir.

Faydalı olması temennisiyle…

Emre KAYAALP

Vergi yükü: Ödenen verginin gelire oranıdır.